Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις στη Βρετανία

Συνέντευξη με τον Γιάννη Χαμηλάκη, Αυγή, 5.12.10 ) (via Πολιτική επιθεώρηση)

* Ποιες ήταν οι βασικές αλλαγές που προξένησαν τις αντιδράσεις;

* Υπήρξαν πρόσφατα δύο μεγάλες εξελίξεις. Πρώτον, ο προϋπολογισμός του 2011, όπου, ως απάντηση στην οικονομική κρίση, προβλέπεται η περικοπή των κονδυλίων για τα πανεπιστήμια κατά 40%. Δεύτερον, η δημοσιοποίηση της έκθεσης Browne, που είχε ζητήσει η προηγούμενη κυβέρνηση των Εργατικών. Η έκθεση προτείνει το κόστος της εκπαίδευσης, ειδικά στις ανθρωπιστικές επιστήμες, να το αναλάβουν οι φοιτητές, μέσω των διδάκτρων. Η κρατική χρηματοδότηση συνεχίζεται, και αυτή μόνο εν μέρει, στις ιατρικές, τις θετικές και τις μηχανολογικές σπουδές, ίσως και στις γλώσσες (με την έννοια της εκμάθησης μιας γλώσσας, όχι της γλωσσολογίας ή της λογοτεχνίας). To κράτος αποσύρεται εντελώς από τη χρηματοδότηση των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών, που πρέπει να καλύψουν το κόστος από τα δίδακτρα. Έτσι εξαγγέλθηκε ο τριπλασιασμός των διδάκτρων (είχαν εισαχθεί αρχικά επί κυβέρνησης Μπλερ, στα τέλη της δεκαετίας του 1990), τα οποία θα φτάσουν τις 9.000 λίρες το χρόνο.

Υπάρχουν και άλλες περικοπές στο χώρο της παιδείας. Για παράδειγμα, η περικοπή του επιδόματος Education Maintenance Allowance (ΕΜΑ), που απευθύνεται κυρίως σε μαθητές από φτωχές οικογένειες, που έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση: τους δίνει 30 λίρες τη βδομάδα, για να εξασφαλίσουν τα μικροέξοδά τους ένα-δυο χρόνια, διαβάζοντας για να δώσουν εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Επίσης, καταργείται το AimHigher, ένα πολύ επιτυχημένο πρόγραμμα, που είχε στόχο να φέρει σε επαφή τους μαθητές υποβαθμισμένων περιοχών με τα πανεπιστήμια: καθηγητές, διοικητικό προσωπικό, ακόμα και φοιτητές πήγαιναν στα σχολεία και μιλούσαν για το πανεπιστήμιο, εξηγώντας στους μαθητές γιατί αυτό έπρεπε να είναι μέσα στους ορίζοντές τους, σε μια προσπάθεια να αμβλυνθεί το λεγόμενο «culture barrier», που υπάρχει ιστορικά στη Βρετανία.

* Επομένως, μιλάμε για μια συνολικότερη αλλαγή, έτσι δεν είναι;

* Ο συνδυασμός της περικοπής της κρατικής χρηματοδότησης, των επιδομάτων και του τριπλασιασμού των διδάκτρων δίνει το στίγμα της όλης μεταρρύθμισης στην παιδεία: είναι ξεκάθαρα μια μεταρρύθμιση ταξικού χαρακτήρα, που θα πλήξει κυρίως τα παιδιά από χαμηλά στρώματα. Η κυβέρνηση βέβαια, για να χρυσώσει το χάπι, λέει ότι υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες, λ.χ. ότι τα δίδακτρα θα έχουν τη μορφή δανείων, τα οποία θα αποπληρώνουν οι φοιτητές μετά την αποφοίτησή τους, όταν αρχίσουν να δουλεύουν. Είναι ένα τέχνασμα, οι φοιτητές φοβούνται, και δικαίως, ότι θα είναι χρεωμένοι όλη τους τη ζωή. Κάποιος, αποφοιτώντας, θα χρωστάει τουλάχιστον 27.000 λίρες, αυτό είναι το ύψος των διδάκτρων -- και λέω τουλάχιστον, γιατί πιθανόν να έχει πάρει και κάποιο άλλο δάνειο, για τα έξοδά του, όσο σπουδάζει.

Δεν μιλάμε λοιπόν απλώς για μια πολύ μεγάλη αύξηση των διδάκτρων, αλλά για μια συνολική αλλαγή, που ουσιαστικά ιδιωτικοποιεί τα πανεπιστήμια, και ειδικά τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές. Υπάρχει κίνδυνος να επιστρέψουμε στην κατάσταση του 1950-1960 όπου μόνο οι εύποροι σπούδαζαν ανθρωπιστικές επιστήμες.

* Πριν φτάσουμε στις αντιδράσεις των φοιτητών και στο κίνημα, πες μας αν υπάρχουν αντιδράσεις θεσμικά, σε επίπεδο πανεπιστημίων.

* Οι αντιδράσεις στα πανεπιστήμια είναι ανομοιόμορφες. Σε επίπεδο πρυτάνεων, έχουμε κυρίως αντιδράσεις των λεγόμενων «νέων πανεπιστημίων», των «ex-polytechnics», τα οποία στην ιεραρχία, η οποία δυστυχώς υπάρχει και είναι πολύ σκληρή, βρίσκονται πιο χαμηλά, και όσον αφορά τη βαθμολογία εισαγωγής, αλλά και την εικόνα τους εν συνόλω. Παράλληλα, στους φοιτητές τους υπάρχει μεγάλο ποσοστό από εθνοτικές μειονότητες και εργατικά στρώματα, επομένως, αυτά είναι που θα πληγούν περισσότερο.

Οι πρυτάνεις άλλων πανεπιστημίων, αυτών που λέμε «research universities» ή «Russell group universities», των πανεπιστημίων δηλαδή με το μεγαλύτερο κύρος, έχουν τηρήσει, ως επί το πλείστον, μια στάση ουσιαστικά αποδοχής των μέτρων. Ενδεχομένως επειδή πιστεύουν ότι κάποια από τα άλλα πανεπιστήμια μπορεί να κλείσουν, και αυτό να τους φέρει σε πλεονεκτικότερη θέση, λειτουργώντας δηλαδή περίπου με μια λογική κοινωνικού δαρβινισμού. Βέβαια, υπάρχουν αρκετοί πανεπιστημιακοί, και σε αυτά τα ιδρύματα, που αντιδρούν και πιέζουν τους πρυτάνεις, αλλά χωρίς αποτέλεσμα μέχρι αυτή τη στιγμή.

* Για να έρθουμε τώρα στο κίνημα, πώς θα περιέγραφες αυτό που συμβαίνει;

* Πρόκειται για κάτι πρωτόγνωρο στη Βρετανία. Η 10η Νοεμβρίου, οπότε έγινε μια πορεία-σταθμός, πέρασε στα δημοσιογραφικά χρονικά, ακόμα και για συντηρητικές εφημερίδες, με έκπληξη ίσως, ως η αρχή ενός νέου κινήματος.

Η μαζικότητα είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά. Στην πορεία αυτή, που οργανώθηκε από την Εθνική Φοιτητική Ένωση και το συνδικάτο των καθηγητών, μετείχαν πάνω από 50.000, ανάμεσά τους και πάρα πολλοί μαθητές. Είναι η μεγαλύτερη πορεία μετά τις κινητοποιήσεις ενάντια στον πόλεμο στο Ιράκ.

Επίσης, ενώ μέχρι τώρα σε τέτοιες κινητοποιήσεις πρωτοστατούσαν μικρές ομάδες της Αριστεράς, αυτήν τη φορά κυριαρχούσε ο αυθορμητισμός. Ένας αυθορμητισμός που αποκτούσε συνειδητότητα στο πλαίσιο της κινητοποίησης· δεν ήταν από τα πριν καθορισμένα ούτε τα συνθήματα ούτε ο τρόπος εκδήλωσης της διαμαρτυρίας. Ήταν σαν γιορτή. Για παράδειγμα --το λέω επειδή συμμετείχα σε αυτήν-- η περικύκλωση των γραφείων των Συντηρητικών δεν είχε αποφασιστεί εκ των προτέρων. Η πορεία πέρναγε μπροστά τους, και ξαφνικά ένα μεγάλο μέρος των διαδηλωτών αποκόπηκε και τα περικύκλωσε. Περιμέναμε ότι θα ήταν κάτι συμβολικό, που θα διαρκούσε λίγα λεπτά, ωστόσο όσο πέρναγε η ώρα το πλήθος μεγάλωνε. Υπήρξαν κάποιες καταστροφές, λ.χ. σπάσαν τις τζαμαρίες της εισόδου των γραφείων, αλλά όχι μαζική διάθεση καταστροφής.

Ακόμα, εκδηλώνεται μια φοβερή οργή, μια οργή που δεν έχω ξανασυναντήσει στα δεκαπέντε χρόνια που διδάσκω στα βρετανικά πανεπιστήμια. Είχαμε συνηθίσει να θεωρούμε τους φοιτητές μας απολίτικους και παθητικούς, τη «γενιά του Χάρρυ Πότερ» κλπ. Και ξαφνικά βλέπουμε μια γενιά που εκδηλώνει φοβερή οργή και αγωνιστικότητα, που δεν εμπιστεύεται τα παραδοσιακά μέσα πίεσης, χρησιμοποιεί άλλα, και συνειδητοποιεί ότι δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα αν δεν βγαίνουμε κι εμείς στους δρόμους συνεχώς.

* Λες ότι η γενιά αυτή δεν εμπιστεύεται τα παραδοσιακά μέσα πίεσης. Δώσε μας ένα παράδειγμα.

* Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα κίνημα καταλήψεων -- δεν εννοούμε βέβαια όλο το campus, αλλά κάποια κτίρια ή αίθουσες, που τα χρησιμοποιούν σαν βάση της δράσης τους. Στο UCL, λ.χ., έχουν καταλάβει την αίθουσα Jeremy Bentham -- είναι ίσως μια ειρωνεία, καθώς ο Μπένθαμ είναι αυτός που είχε εμπνευστεί το Πανοπτικόν. Αυτές οι καταλήψεις έχουν μπλογκ, σελίδες στο ίντερνετ και στο facebook. Κάθε φορά που ανεβαίνει μια κινητοποίηση στο facebook δηλώνουν συμμετοχή καμιά εικοσαριά χιλιάδες, και υπάρχει συνεχής ανατροφοδότηση και συντονισμός.

Ένα παράδειγμα: στη διαδήλωση της 24ης Νοεμβρίου η αστυνομία έκανε το λεγόμενο kettling, δηλαδή περικύκλωσε τους διαδηλωτές, και με σιδερένια κιγκλιδώματα και με κλοιούς αστυνομικών. Ήταν μια από τις πιο κρύες μέρες του χειμώνα και τους κράτησαν εκεί πάνω από 6-7 ώρες· ήταν μια μορφή τιμωρίας, ειδικά για τους μαθητές, που πολλοί συμμετείχαν για πρώτη φορά σε διαδήλωση. Στη διαδήλωση της Τρίτης 30.11, για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος, η διαδήλωση ξεκίνησε από το Τραφάλγκαρ Σκουέαρ, από το άγαλμα του Νέλσονα, και προχωρώντας έσπασε σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο συντονισμός, ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες των διαδηλωτών, έγινε μέσα από τα social media, το twitter, το facebook. Είναι ένα παράδειγμα της χρήσης των social media, αλλά και της εφευρετικότητας των διαδηλωτών έναντι της αστυνομίας, η στάση της οποίας έχει σκληρύνει πάρα πολύ: είναι χαρακτηριστικό ότι στις 24 του μήνα κατέβηκε και η έφιππη αστυνομία, κάτι που είχε να συμβεί από την εποχή της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων, στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

* Ποιες πολιτικές δυνάμεις εκφράζουν το κίνημα;

* Δεν υπάρχει μια πολιτική δύναμη που να οργανώνει και να εκφράζει αυτό το κίνημα. Οι Εργατικοί δεν έχουν τη νομιμοποίηση, καθώς είναι εκείνοι που εισήγαγαν τα δίδακτρα στις προπτυχιακές σπουδές. Επίσης, η πολιτική τους για το πανεπιστήμιο είναι εντελώς θολή και δεν έχουν τη διάθεση να υποστηρίξουν ενεργά το κίνημα. Από την άλλη, οι Φιλελεύθεροι όχι μόνο βρίσκονται στην κυβέρνηση, αλλά ο ηγέτης τους, ο Νικ Κλεγκ, αποτελεί έναν από τους πιο μισητούς πολιτικούς στην Αγγλία σήμερα. Ένα από τα προεκλογικά του συνθήματά του ήταν η κατάργηση των διδάκτρων, αρκετοί φοιτητές τον υποστήριξαν γι’ αυτό, λέγεται μάλιστα ότι σε περιοχές με μεγάλο φοιτητικό πληθυσμό οι βουλευτές των Φιλελεύθερων βγήκαν χάρη στην ψήφο των φοιτητών. Έτσι, τώρα υπάρχει μεγάλη οργή, οργανώνεται μάλιστα και συλλογή υπογραφών για την ανάκληση κάποιων βουλευτών σε ορισμένες περιφέρειες, λόγω αυτής της φοβερής μεταστροφής.

Οι μικρές ομάδες της Αριστεράς συμμετέχουν βέβαια στο κίνημα, αλλά το κίνημα είναι κάτι που πάει πολύ πέρα από αυτές, έχει τη δύναμη να αλλάζει τα δεδομένα. Δείτε για παράδειγμα τη στάση των φοιτητικών ηγεσιών. Βγήκαν αμέσως να καταδικάσουν την περικύκλωση των γραφείων των Συντηρητικών, θέλοντας να δείξουν ότι δεν έχουν σχέση με τις καταστροφές. Μετά τη συνέχιση των κινητοποιήσεων όμως, ο πρόεδρος της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης δήλωσε πως ήταν λάθος ότι δεν διέκρινε τη σημασία και την έκτασή τους, προσθέτοντας ότι από εδώ και πέρα θα υποστηρίξει όλες τις κινητοποιήσεις, τις καταλήψεις κλπ.

Μιλώντας για τα πολιτικά χαρακτηριστικά του κινήματος, θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό ότι προσπαθεί να συνδυάσει τις περικοπές στην εκπαίδευση με την ταξική διάσταση της γενικότερης πολιτικής της κυβέρνησης αλλά και της οικονομικής κρίσης. Πριν λίγες μέρες, η κατάληψη φοιτητών του UCL οργάνωσε ένα χάπενινγκ που περιλάμβανε ομιλίες έξω από το Topshop, μια μεγάλη αλυσίδα καταστημάτων ένδυσης, με βασικό σύνθημα «You marketise our education, we educate your market». Επέλεξαν το Topshop, επειδή ο βασικός του ιδιοκτήτης όχι μόνο είναι σύμβουλος της κυβέρνησης, αλλά αποδεδειγμένα έχει φοροδιαφύγει, και μιλάμε για πολύ μεγάλα ποσά. Κάποιοι υπάλληλοι βγήκαν έξω και είπαν στους φοιτητές: «Τake it over, έχει 19% αύξηση στα κέρδη αυτή τη χρονιά, και μας έδωσε μπόνους φέτος 5 λίρες!». Είναι ένα μικρό δείγμα των προσπαθειών που γίνονται ώστε το κίνημα να βγει και έξω από το πανεπιστήμιο, να συνδυαστεί με γενικότερα αιτήματα.

* Έχουν υπάρξει αποτελέσματα μέχρι σήμερα;

* Ήδη υπάρχουν ορισμένες νίκες. Για παράδειγμα, το κοινοβούλιο της Ουαλλίας (περιοχή με σχετική αυτονομία) αποφάσισε ότι τα δίδακτρα δεν πρόκειται να αυξηθούν, μάλιστα ο υπουργός Παιδείας της Ουαλλίας δήλωσε ότι δεν πρόκειται να αφήσουν την αγορά να καθορίσει τις τύχες των πανεπιστημίων. Επίσης, υπάρχει πολύ μεγάλη κρίση στο εσωτερικό των Φιλελεύθερων. Έτσι είχαμε  την πρωτοφανή δήλωση του υπουργού που είναι αρμόδιος για τα πανεπιστήμια, που προέρχεται από τους Φιλελεύθερους, ότι σκέφτεται να κάνει αποχή στην ψηφοφορία για την αύξηση των διδάκτρων. Ο εισηγητής του μέτρου σκέφτεται να μην το ψηφίσει! Φυσικά, είναι ένας ελιγμός: ακόμα και αν κάνουν αποχή όλοι οι Φιλελεύθεροι, το μέτρο θα περάσει με τις ψήφους των Συντηρητικών -- για να μην περάσει θα έπρεπε να το καταψηφίσουν. Είναι ωστόσο αξιοσημείωτο ότι το κίνημα τους πιέζει, και αναγκάζονται να κάνουν χειρισμούς και στο εσωτερικό τους.

* Τελειώνοντας, θα ήθελα ένα συνολικό σου σχόλιο.

* Η εμπορευματοποίηση της ανώτατης παιδείας στη Μεγάλη Βρετανία δεν είναι νέο φαινόμενο, όμως αν περάσουν τα νέα μέτρα τα πανεπιστήμια θα αφεθούν σχεδόν αποκλειστικά στο έλεος της αγοράς· να πω χαρακτηριστικά πως το Υπουργείο που εποπτεύει τα πανεπιστήμια δεν είναι του Παιδείας, αλλά το Υπουργείο Επιχειρήσεων και Δεξιοτήτων. Η ιδεολογία της αγοράς έχει συμβάλει και στην παραπέρα εργαλειοποίηση της γνώσης και στην αλλοίωση της σχέσης διδασκόντων και διδασκομένων.

Για πρώτη φορά όμως διαφαίνεται μια σοβαρή προσπάθεια αντίθεσης. Πιστεύω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα καινούργιο κίνημα, υπό εξέλιξη και πολύ ελπιδοφόρο. Ελπιδοφόρο, όχι μόνο λόγω της μαζικότητας και της αγωνιστικότητάς του, αλλά επειδή έχει στοιχεία πολιτικής ωριμότητας, όπως ο συνδυασμός των επιμέρους αιτημάτων με τη συνολικότερη εναντίωση στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης ή η διεκδίκηση του δημόσιου πανεπιστημίου -- όχι μόνο σαν προσπάθεια να μειώσουμε τα δίδακτρα ή αλλά σαν συνολική αντίληψη. Μέχρι τώρα, υπήρχε πολύ παθητική στάση όσον αφορά τον ρόλο της αγοράς στα πανεπιστήμια, ήταν κοινώς αποδεκτό από όλους, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης, ότι είναι μονόδρομος. Τώρα, το ζήτημα ξαναμπαίνει στη δημόσια συζήτηση, κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό.

Ο Γιάννης Χαμηλάκης διδάσκει αρχαιολογία στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον.

[Σχόλια και συζήτηση για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]

Oρισμένα χρήσιμα links, που μας υπέδειξε ο Γιάννης Χαμηλάκης, σχετικά με τις κινητοποιήσεις:

Η ιστοσελίδα του Coalition of Resistence, μιας προσπάθειας συντονισμού σε πανεθνικό επίπεδο ενάντια στις περικοπές και τις ιδιωτικοποιήσεις σε όλους τους τομείς: http://www.coalitionofresistance.org.uk. Και το facebook group: http://www.facebook.com/pages/Coalition-of-Resistance-Cant-Pay-Wont-Pay/137748819598933?ref=ts

Οι ιστοσελίδες της καμπάνιας για το δημόσιο πανεπιστήμιο (Campaign for the Public University): http://publicuniversity.org.uk/
και http://humanitiesmatter.wordpress.com/

Η ιστοσελίδα της κατάληψης του UCL:http://ucloccupation.wordpress.com/ Και το βίντεο από το χάπενινγκ που έκαναν έξω από το Topshop:
http://ucloccupation.wordpress.com/2010/11/29/oxford-street-topshop-protest-video/

Η έκθεση Browne, η οποία αναφέρεται στη συνέντευξη είναι προσιτή στο
http://hereview.independent.gov.uk/hereview Μια ενδιαφέρουσα αποδόμησή της από τον καθηγητή του Καίμπριτζ Stefan Collini, στοLondon Review of Books:
http://www.lrb.co.uk/v32/n21/stefan-collini/brownes-gamble