Η ΚΟΙΝΩΝΊΑ ΤΩΝ ΔΙΚΤΎΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΊΑΣ

  Ιστορική και κοινωνική προέλευση

  

του Γιώργου Παππά

O όρος τηλεπληροφορική καταγράφει την ενοποίηση δύο ψηφιακών τεχνολογιών, αυτή της πληροφορικής ( την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών που δημιούργησε την “κοινωνία της πληροφορίας του 20ου αιώνα”) και των τηλεπικοινωνιών. Αποτέλεσμά της είναι ο κόσμος του 21ου αιώνα, η κοινωνία των δικτύων.

Ο αιώνας της πληροφορικής, που καταγράφεται, εν μέρει λάθος και ως “κοινωνία της πληροφορίας”, αφορά την εξέλιξη και τον χαρακτήρα της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Αφορά την τεχνολογία και όχι την κοινωνική οργάνωση και τους θεσμούς.

Ο αιώνας της πληροφορικής προσέφερε τη βάση για έναν νέο τύπο κοινωνίας, την διαδικτυακή κοινωνία. Χωρίς τον αιώνα της πληροφορικής δεν θα μπορούσε να υπάρξει η διαδικτυακή κοινωνία, αν και αυτή η νέα κοινωνική δομή δεν παράγεται μόνον, από τον αιώνα της πληροφορικής αλλά, από ένα πολύ πιο ευρύ πλαίσιο κοινωνικών διεργασιών και  εξέλιξης.

 Ποια είναι η ιστορική και κοινωνική τους προέλευση; Από πού προήλθε αυτή η “κοινωνία της πληροφορικής” και από πού αυτή η διαδικτυακή κοινωνία; Ας το δούμε σε μια συνοπτική παρουσίαση.

 Ο πόλεμος, γέννησε τις τεχνολογικές καινοτομίες της πληροφορικής, όπως συμβαίνει κατ’ επανάληψη στην ιστορία.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η γενεσιουργός αιτία των ανακαλύψεων που οδήγησαν στην πληροφορική τεχνολογική επανάσταση.

Και ο ψυχρός Πόλεμος, που ακολούθησε, ήταν το περιβάλλον για την ανάπτυξή τους. Το ,  ο πρόγονος του Διαδικτύου, που οι βασικές τεχνολογίες του (μεταγωγή πακέτων και κατανεμημένη δικτυακή ισχύς) σχεδιάστηκαν από τον Baran στην Corporation, ως μέρος μιας πρότασης προς το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ για τη δημιουργία ενός συστήματος επικοινωνιών που θα μπορούσε να αντέξει, την περίοδο του ψυχρού πολέμου, έναν πυρηνικό πόλεμο. Η πρόταση όμως δεν εγκρίθηκε ποτέ, και οι επιστήμονες που σχεδίαζαν το έμαθαν τη δουλειά του αφότου είχαν ξεκινήσει να κατασκευάσουν το δίκτυο των υπολογιστών. Είναι φανερό οτι, χωρίς την υποστήριξη με τη μορφή πόρων και ελευθερίας καινοτομιών του Πενταγώνου, η υπολογιστική επιστήμη δε θα είχε εξελιχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες με τον ίδιο ρυθμό και τα δίκτυα των υπολογιστών σήμερα θα ήταν σαφώς διαφορετικά.

Την ίδια περίοδο, εξελίσσονταν και η επανάσταση της μικροηλεκτρονικής, η οποία ήταν  ανεξάρτητη από στρατιωτικές εφαρμογές. Ωστόσο, τα κρίσιμα παραγωγικά χρόνια της δεκαετίας του πενήντα και του εξήντα, η Valley και τα άλλα τεχνολογικά κέντρα εξαρτιόνταν ιδιαίτερα από τη στρατιωτική αγορά και τις γενναιόδωρες χρηματοδοτήσεις της για τις δικές  έρευνες.

 Τα ερευνητικά πανεπιστήμια ήταν επίσης έτοιμα για την τεχνολογική επανάσταση. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι οι ακαδημαϊκοί επιστήμονες υπολογιστών χρησιμοποίησαν τους πόρους του Υπουργείου Αμύνης των ΗΠΑ για να αναπτυχθεί γενικώς η επιστήμη των υπολογιστών και ειδικότερα τα δίκτυα.

Η επιχειρηματική δραστηριότητα έπαιξε κάποιο ρόλο, άλλα όχι με τις γνωστές μονοπωλιακού χαρακτήρα καθιερωμένες επιχειρήσεις. Π.χ. η &T αντάλλαξε τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της στη μικροηλεκτρονική για ένα μονοπώλιο επικοινωνιών κατά τη δεκαετία του πενήντα και αργότερα, στη δεκαετία του εβδομήντα,απέρριψε την ευκαιρία να χρησιμοποιεί το . Η ΙΒΜ δεν προέβλεψε την επανάσταση του προσωπικού υπολογιστή και  παραχώρησε την άδεια του λειτουργικού της συστήματος στη , λάθη που τελικά την ανάγκασαν να επιβιώσει μόνο ως εταιρεία παροχής υπηρεσιών. Η απέκτησε σχεδόν το μονοπώλιο, αλλά έκανε κι αυτή ένα παρόμοιο λάθος. Δεν κατάφερε να προβλέψει τις δυνατότητες του διαδικτύου μέχρι το , όταν παρουσίασε τον Explorer.

Η Xerox σχεδίασε πολλές βασικές τεχνολογίες της εποχής του προσωπικού υπολογιστή. Όμως, δεν κατάλαβε τα θαύματα που έκαναν οι ερευνητές της ,έτσι ώστε η δουλειά τους εμπορευματοποιήθηκε από άλλες εταιρείες και κυρίως από την Computer.

Οι επιχειρήσεις  της πληροφορικής ήταν, εν γένει, μια νέα γενιά και μορφή επιχειρήσεων.Νέες επιχειρήσεις που πολύ γρήγορα γίνονταν κολοσσιαίες (Circo Systems, Dell Computer, Oracle, Sun Microsystems, Apple, κλπ) ή εταιρείες που ξεκίνησαν ξανά από την αρχή (όπως η που άλλαξε τομέα δραστηριότητας από προμηθευτής ηλεκτρονικών σε κινητά τηλέφωνα και κατόπιν στο κινητό Διαδίκτυο). Είχαν  τη δυνατότητα  να καθοδηγούνται από τις καινοτομίες, και δημιούργησαν ένα ακόμα βασικό συστατικό του αιώνα της πληροφορίας: την πολιτισμική προέλευση των τεχνολογικών καινοτομιών η οποία εκπροσωπείται από τη νοοτροπία των χάκερ.

Οι χάκερς ήταν εργαζόμενοι επιστήμονες του τομέα, με αγάπη και αφοσίωση στην εργασία τους, σκληροτράχηλες αυθεντίες στη επιστήμη τους, με συνείδηση των επιπτώσεων της εργασίας τους στον άνθρωπο και την κοινωνία, ελεύθερα πνεύματα που απετέλεσαν την βάση των ηλεκτρονικών εθελοντικών κοινοτήτων του “ελεύθερου κώδικα”, οι οποίες παρήγαγαν και παραγάγουν προϊόντα του τομέα, δωρεάν για την κοινωνία, ως δημόσια αγαθά. Ο όρος χάκερ απαξιώθηκε στα χρόνια από τους γνωστούς “μπαχαλάκηδες” που υπάρχουν και σ΄ αυτόν τον χώρο. Οι πραγματικοί χάκερς και σήμερα ζητούν απο τον εαυτό τους, να ξεπεράσει τις δυσκολίες της υλοποίησης της καινοτομίας και του επιστημονικού εγχειρήματος.

Και η διαδικτυακή κοινωνία; Ποια είναι η ιστορική και κοινωνική της προέλευση;

Προέκυψε από μια τυχαία σύμπτωση τριών ανεξάρτητων φαινομένων κατά το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα.

Το πρώτο ήταν η πληροφορική τεχνολογική επανάσταση στην οποία αναφέρθηκα. Συνοψίζοντας:

το Arpanet, 1969, το News, 1979· την εφεύρεση των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων, 1971· τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, 1974-1976· την επανάσταση των λογισμικών. Οι κώδικες σχεδιάστηκαν την τελευταία εξηκονταετία και βγήκαν στην αγορά το · τα πρωτόκολλα του διαδικτύου /IP σχεδιάστηκαν την περίοδο -1978· ο ανασχηματισμός του , 1973 (η γενετική μηχανική έχει άμεση σχέση με την πληροφορική).

Η δεύτερη τάση ήταν η διαδικασία της κοινωνικοοικονομικής αναδόμησης των δύο ανταγωνιστικών συστημάτων, του καπιταλισμού και του σοβιετικού κρατισμού, τα οποία υπέστησαν μεγάλες κρίσεις λόγω των εσωτερικών τους αντιθέσεων κατά τις περιόδους -1975 (καπιταλισμός) και -1980 (σοβιετικός κρατισμός). Και τα δύο αντιμετώπισαν τις κρίσεις τους με νέες πολιτικές διακυβέρνησης και με νέες οικονομικές και επιχειρησιακές στρατηγικές. Η καπιταλιστική περεστρόικα είχε αποτέλεσμα. Η αναδόμηση του σοβιετικού κρατισμού απέτυχε, λόγω των έμφυτων ορίων του και επέφερε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο καπιταλισμός κατάφερε να αντιμετωπίσει τη δομική του κρίση και  έναν ανεξέλεγκτο και καταστροφικό πληθωρισμό, μέσω της νέας παραγωγικότητας που προσέφερε η πληροφορική, την απελευθέρωση της αγοράς, τη νεοφιλελευθεροποίησης, των ιδιωτικοποίησεων, τη παγκοσμιοποίηση και των δικτύων, δημιουργώντας τα θεμέλια για τη διαδικτυακή κοινωνία.

Η τρίτη τάση, στη βάση αυτής της νέας κοινωνίας, ήταν πολιτισμική και πολιτική και αφορά τις αξίες που προέβαλλαν τα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα του τέλους της δεκαετίας του '60 και των αρχών της δεκαετίας του ’70 στην Ευρώπη και την Αμερική μέσω των μαζικών, άκρως μαχητικών διαδηλώσεων.

Τα κινήματα αυτά ήταν κυρίως υπέρ της ελευθερίας της σκέψης και της δράσης των ανθρώπων και των κοινωνιών, αν και το φεμινιστικό, το περιβαλλοντικό κίνημα και άλλα πολιτικά κινήματα διεύρυναν την έννοια της ελευθερίας και της δημοκρατίας, προκαλώντας τους θεσμούς και τις ιδεολογίες του πατριαρχισμού, της πολιτικής ποδηγέτησης και χειραγωγίας, του παραγοντισμού, του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης και προέβαλαν την έννοια της αυτονομίας της κοινωνίας των πολιτών μέσα απο την συμμετοχική πολιτιστική και πολιτική της χειραφέτηση και  ζήτησαν ένα εναλλακτικό πρότυπο ανάπτυξης της οικονομίας.Στην χώρα μας  την δεκαετία του 60, "οι Λαμπράκηδες" είχαν βασικά αυτόν το χαρακτήρα.

Παγκοσμίως, τα κινήματα αυτά ήταν βασικά πολιτισμικά, χωρίς να υποβαθμίζονται τα πολιτικά τους χαρακτηριστικά, γιατί δεν εστίαζαν στην κατάληψη της εξουσίας του κράτους (αντίθετα με τους προκατόχους τους στο παρελθόν) ή στην αναδιανομή του πλούτου. Αντίθετα, αντέδρασαν στα ζητήματα της καταπίεσης και του παραλογισμού και απέρριψαν του καθιερωμένους θεσμούς, αναζητώντας ένα νέο νόημα στην ζωή και, συνεπώς, μια νέα μορφή των κοινωνικών συμβάσεων και σχέσεων μεταξύ των ατόμων και  του κράτους, καθώς και μεταξύ των ατόμων. Η νοοτροπία των χάκερς ήταν παράγωγο αυτού του περιβάλλοντος.

Αυτά τα τρία φαινόμενα δημιουργήθηκαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Η ιστορική τους σύμπτωση ήταν τυχαία, όπως και ο ιδιαίτερος συνδυασμός τους σε κάποιες κοινωνίες. Γι’ αυτό το λόγο, η ταχύτητα και η μορφή της διαδικασίας μετάβασης από την βιομηχανική κοινωνία στη διαδικτυακή κοινωνία, είναι διαφορετική στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Δυτική Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Όσο περισσότερο παγιωμένοι ήταν οι θεσμοί και οι κανόνες της βιομηχανικής κοινωνίας ή των προβιομηχανικών κοινωνιών, τόσο χαμηλότερη σε ρυθμούς και δυσκολότερη ήταν η διαδικασία της μετάβασης.

Σε αυτό το  δρόμο προς την διαδικτυακή κοινωνία υπάρχουν και θα υπάρξουν πολιτισμικές αλλαγές και όχι κατ΄ ανάγκη κρίση αξιών. Η διαδικτυακή κοινωνία δεν είναι η γη της επαγγελίας του αιώνα της πληροφορίας. Απλά είναι μια νέα, συγκεκριμένη κοινωνική δομή της οποίας οι συνέπειες στην ευημερία της ανθρωπότητας δεν είναι καθορισμένες. Όλα εξαρτώνται από το πλαίσιο, το μηχανισμόκαι την συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην όλη διαδικασία, με την αξιοποίηση των πρωτόφαντων δυνατοτήτων των δικτύων, για κοινωνικό έλεγχο και συμμετοχή στην λήψη των αποφάσεων που προσδιορίζουν την πορεία του πλανήτη, των κοινωνιών του και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων τους. Χωρίς τον άνθρωπο στο επίκεντρο, τίποτε δεν έχει αξία και νόημα.