100 χρόνια από τα Αθεϊκά του Βόλου - Αλέξανδρος Δελμούζος
Βόλος,2 Μαρτίου 1911 Μεσημέρι:Εφημερίδες:«Οι ιερείς της πόλεως εξεχύθησαν εις τας οικίας,εις τα μπακάλικα και τις ταβέρνες,συνιστώντες εις τους εν αυτοίς να σπεύσουν εις συλλαλητήριον διότι άλλως καταστρέφεται η θρησκεία και ο εθνισμός».
Απόγεμα:Ψήφισμα «του λαού του Βόλου, συνελθόντος εν συλλαλητηρίω»: Παρακαλείται η Δημοτική Αρχή «[...] ίνα προβή απροφασίστως εις την διάλυσιν του Ανωτέρου Δημοτικού Παρθεναγωγείου επί τω λόγω ότι η εν [αυτώ] διδασκαλία δεν είναι σύμφωνος ούτε προς την Εθνικήν μας θρησκείαν, ούτε προς την ιστορικήν γλώσσαν του Ελληνισμού [...]».
Βράδυ:Συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου: «[...] Εγερθείσης μακράς και ζωηράς διαλογικής συζητήσεως [...] τίθεται εις ονομαστικήν ψηφοφορίαν πρότασις [...] περί αμέσου καταργήσεως του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου [...]. Γενομένης δε διαλογής,γίνεται δεκτή η πρότασις διά ψήφων εννέα κατά τεσσάρων».
Αυτό είναι συνοπτικά το προτελευταίο κεφάλαιο στην ιστορία ενός σχολείου που είχε δημιουργήσει και διευθύνει ο Αλέξανδρος Δελμούζος, με εισήγηση του γιατρού Δημήτρη Σαράτση, δημοτικού συμβούλου του Βόλου. Το τελευταίο κεφάλαιο γράφτηκε στις 27 Απριλίου 1914, στο Ναύπλιο, με την ετυμηγορία στη «δίκη των αθεϊκών», όπως έμεινε στην Ιστορία. Ο Δελμούζος, ο Σαράτσης και άλλοι που είχαν σχετιστεί με το Παρθεναγωγείο (αλλά και με το- σοσιαλιστικού προσανατολισμού- Εργατικό Κέντρο) είχαν κατηγορηθεί ότι «προσεπάθησαν να ελκύσωσι προσηλύτους εις [...] την αθεΐαν [...] και εξέφραζον δημοσία αρχάς, δόξας και φρονήματα τα οποία αντιβαίνουσιν εν γένει εις τας βάσεις της θρησκείας και της ηθικής». Το δικαστήριο τους αθώωσε όλους. Το σχολείο, ωστόσο, δεν ξανάνοιξε ποτέ.
Η αρχή ήταν το 1908, όταν ο Δελμούζος, 28 χρονών τότε, ανέλαβε να σχεδιάσει, να ιδρύσει και να λειτουργήσει στον Βόλο ένα καινούριο σχολείο. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (προπύργιο τότε του γλωσσικού και κοινωνικού συντηρητισμού), ο Δελμούζος είχε μόλις γυρίσει από τη Γερμανία. Εκεί, είχε έρθει σε επαφή με τα προοδευτικά παιδαγωγικά ρεύματα και είχε συνδεθεί με τον Γεώργιο Σκληρό, έναν από τους πρώτους έλληνες εκπροσώπους της σοσιαλιστικής σκέψης. Η ηλικία, λοιπόν, το μεγάλο φάσμα των εξωτερικών επιδράσεων, σε συνδυασμό με τις νεωτερικές απαιτήσεις ενός δυναμικού τμήματος των ανερχόμενων αστικών στρωμάτων του Βόλου, οδήγησαν τον Δελμούζο να στήσει ένα σχολείο πολύ διαφορετικό από τα άλλα: με έντονη ελληνικότητα αλλά εστιασμένο σαφώς στα νεότερα χαρακτηριστικά της («τη σύγχρονη κοινωνία και τα προβλήματά της», έλεγε ο ίδιος), με ενσωματωμένη τη θρησκευτική διδασκαλία (αλλά και φανερές επιφυλάξεις για τον ρόλο του ιερατείου), φιλελεύθερο στις παιδαγωγικές προσεγγίσεις, πολιτισμικά εκσυγχρονισμένο (διδασκόταν η δημοτική που ήταν και γλώσσα της διδασκαλίας).
Όσο λειτουργούσε ακόμη το Σχολείο, το 1910, ο Δελμούζος πήρε μέρος στην ίδρυση (στην Αθήνα) του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», του οποίου οι ηγέτες πρωτοστάτησαν στις προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού σχολείου με αιχμή, βέβαια, τη δημοτική γλώσσα. Και ακριβώς τις μέρες του συλλαλητηρίου του Βόλου, στην Αθήνα η Βουλή συζητούσε με οξύτητα- και τελικά υπερψήφισε- το άρθρο του Συντάγματος που επέβαλε την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους.
Όλα αυτά, μέσα στο γενικότερο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κλίμα της Ελλάδας- υπενθυμίζεται ότι το Σχολείο ιδρύθηκε μόλις έναν χρόνο πριν από το Γουδί-, ανησύχησαν τα μαχητικά συντηρητικά στοιχεία και την ηγεσία της Εκκλησίας του Βόλου: με ψεύδη, υπερβολές και βιαιότητες που άρχισαν ταυτόχρονα με την ίδρυσή του κατάφεραν τελικά να επιβάλουν το κλείσιμό του.
Από τότε και ύστερα ο Δελμούζος τραυματίστηκε από την αποτυχία τριών παρεμβάσεων στην εκπαιδευτική πολιτική στις οποίες μετείχε. Το μεγάλο πλήγμα ήρθε το 1927: Στη Γενική Συνέλευση του Εκπαιδευτικού Ομίλου ο Δελμούζος διαφώνησε ριζικά για την ιδεολογική υφή του σωματείου με τον Δημήτρη Γληνό (που ζητούσε να μην υπάρχει «κανένα όριο προς τα Αριστερά»). Επικράτησε η άποψη του Γληνού. Ετσι ο Ομιλος διασπάστηκε και ταυτόχρονα τερματίστηκε μια μακρά γόνιμη συνεργασία, αλλά και - κατά τα τεκμήρια και τους μάρτυρες μια θερμή φιλία.
Στη δεύτερη περίοδο της ζωής του, ο Δελμούζος ήταν λιγότερο μαχητικός, υπερασπίστηκε θερμά την πολιτική ουδετερότητα (ακόμη και μετά το 1949) και πολέμησε τη σοσιαλιστική θεωρία. Μόνη δημιουργική παρουσία του τότε ήταν (από το 1929) η καθηγεσία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (παραιτήθηκε το 1937 διαμαρτυρόμενος για την εκπαιδευτική πολιτική της Δικτατορίας) και η συνακόλουθη ίδρυση (1934) και εποπτεία του Πειραματικού Σχολείου της Θεσσαλονίκης, όπου ακολούθησε σύστημα παιδαγωγικών αξιών που, χωρίς να του δίνουν επαναστατικό χαρακτήρα, το κατέστησαν πρότυπο δημιουργικής απομάκρυνσης από τα κατεστημένα. Μετά, και ως τον θάνατό του (1956), έμεινε στο περιθώριο της δημόσιας δράσης.
Για να γυρίσουμε στο 1911: Σχολείο με τα χαρακτηριστικά του Παρθεναγωγείου του Δελμούζου δεν λειτούργησε ποτέ ξανά στην Ελλάδα. Αναρωτιέται κανείς μήπως αυτό οφείλεται και στην ακμαία επιβίωση των δυνάμεων που το έκλεισαν. Για έναν αιώνα...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου