Αριστερά και Πανεπιστήμιο

του Ευθύμη Δημόπουλου

Η δημόσια συζήτηση για τη μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια οφείλει να είναι πρωτίστως πολιτική, δηλαδή να εξετάζει το ρόλο και τη συμβολή του πανεπιστημίου στη ζωή του κοινωνικού συνόλου. Έτσι μπορούν να αναδειχθούν σαφέστερα οι προτεραιότητες της μεταρρύθμισης. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να εξετάσουμε το ρόλο του επίσημου πολιτικού – συνδικαλιστικού λόγου της Αριστεράς στα ΑΕΙ κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης. Μια χοντρική περιοδολόγηση θα μας διευκόλυνε.

Η πρώτη περίοδος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η φάση ανόδου και επικράτησης της Αριστεράς στο πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης. Την περίοδο αυτή η μεταπολιτευτική κοινοβουλευτική αριστερά (ΠΑΣΟΚ και κομμουνιστικά κόμματα) προωθεί τους ακόλουθους τακτικούς πολιτικούς στόχους στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης:

1. διεύρυνση του μαζικού χαρακτήρα των πανεπιστημίων
2. υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα τους, με παράλληλη αύξηση της χρηματοδότησής τους και βελτίωση της υλικοτεχνικής τους υποδομής
3. εκδημοκρατισμός της λειτουργίας και του τρόπου διοίκησης τους.

Επιπλέον, επιδιώκει, ευνοημένη από τη στέρηση που είχε επιβάλλει η δικτατορία, τη διάχυση και κυριαρχία του πολιτικού-συνδικαλιστικού της λόγου στα ΑΕΙ, αποσκοπώντας σε κομματικά οφέλη. Ο παραταξιακός χαρακτήρας των φοιτητικών συνελεύσεων, τα τραπεζάκια των συνδικαλιστικών οργανώσεων και οι αφίσες στις εισόδους των σχολών αποτελούν έκτοτε αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας των ΑΕΙ.

Από την άλλη πλευρά, κάνει την εμφάνισή του, με ιδιαίτερο δυναμισμό μάλιστα από το 1979 και μετά, το μπλοκ των δυνάμεων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς (Β΄ Πανελλαδική, αναρχοαυτόνομοι, ανεξάρτητοι ακτιβιστές κ.τ.λ.) που σε συνδυασμό με το χώρο του παραδοσιακού αριστερισμού (ΕΚΚΕ, ΚΚΕ μ-λ, ΟΣΕ κ.ά.) και με συνθήματα κατά της «εντατικοποίησης των σπουδών» εγκαινιάζει μια γενικευμένη πρακτική καταλήψεων, σύρει στο άρμα του την κοινοβουλευτική αριστερά και πετυχαίνει το πάγωμα του ν. 815.

Η νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές, και η ψήφιση του 1286/82 θα εδραιώσουν νομικά τη νέα εκπαιδευτική και πολιτική συνθήκη στα ΑΕΙ. Η αριστερά εκπορθεί τα πανεπιστήμια. Ηγεμονεύει ιδεολογικά σε αυτά και διαθέτει μεγάλη εκλογική δύναμη. Έχει νικήσει. Οι αλλαγές που πραγματοποιούνται, ενισχυόμενες από το γενικότερο πνεύμα φιλελευθεροποίησης, εκσυγχρονισμού αλλά και ανερχόμενου λαϊκισμού της ελληνικής μεταπολιτευτικής πραγματικότητας, ανοίγουν σε σημαντικό βαθμό τα πανεπιστήμια στην κοινωνία.

Οι νέοι οραματίζονται τη φοιτητική ζωή και προσδοκούν στην απόκτηση ενός πτυχίου που θα τους αποκαταστήσει επαγγελματικά. Το Πανεπιστήμιο μαζικοποιείται, εκδημοκρατίζεται, εκσυγχρονίζεται, οι υποδομές τους σταδιακά βελτιώνονται. Ψηφίζεται νέος νόμος για το άσυλο, καθιερώνεται η συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση των πανεπιστημίων. Η αυθεντία, η αυθαιρεσία και ο αυταρχισμός της πανεπιστημιακής έδρας ηττώνται. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα παραχθεί αξιόλογο έργο από νέους επιστήμονες οι οποίοι στελεχώνουν το διδακτικό δυναμικό των ΑΕΙ. Δεν έχω λεπτομερή γνώση αυτής της επιστημονικής παραγωγής αλλά σε έναν τομέα που παρακολουθώ (Ιστορία) τα αποτελέσματα είναι αναντίρρητα αξιόλογα. Συγκροτείται μια δραστήρια επιστημονική κοινότητα με εξαιρετικές δημοσιεύσεις και σημαντική εκδοτική δραστηριότητα η οποία συντελεί αποφασιστικά στην αποδόμηση του παραδοσιακού εθνικού αφηγήματος. Δεν αμφιβάλλω ότι ανάλογα βήματα σημειώνονται και σε άλλους επιστημονικούς τομείς.

Ωστόσο, από την ψήφιση του τελευταίου νόμου-πλαισίου για τα ΑΕΙ έχουν περάσει περίπου 30 χρόνια, αφού ο 3549/ 2007 της Γιαννάκου παρέμεινε ουσιαστικά ανενεργός. Στο διάστημα αυτό πολλά πράγματα άλλαξαν στο διεθνές και ελληνικό περιβάλλον. Νέα δεδομένα αναδύονται (διεθνοποιημένη και ανταγωνιστικότερη αγορά εργασίας, συρρίκνωση του ρόλου της εθνικής βιομηχανίας και αγοράς, κορεσμός παραδοσιακών επιστημονικών επαγγελμάτων, αύξηση των άνεργων πτυχιούχων, δομικές μεταβολές των επιστημών κ.τ.λ.) και απαιτούν διαφορετικά εκπαιδευτικά εφόδια.

Η ανώτατη εκπαίδευση καλείται να ανταποκριθεί στη νέα συνθήκη. Πρέπει να πειραματιστεί με νέες μεθόδους παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης, να μορφώσει ουσιαστικά τους φοιτητές, να ενδυναμώσει τη δυνατότητα εργασιακής τους ευελιξίας και κινητικότητας, να ενισχύσει την έρευνα που μπορεί να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας, να παρωθήσει τη δημιουργικότητα, να παρέμβει στρατηγικά στην κατανομή του επιστημονικού δυναμικού και να αποκτήσει έναν πιο ενεργό εκπολιτιστικό ρόλο μέσα από την αναδιοργάνωση της φοιτητικής ζωής. Στο πλαίσιο αυτό οι έννοιες της αριστείας, της αξιολόγησης, της καινοτομίας, της ποιότητας κερδίζουν έδαφος. Η παροχή τυπικών τίτλων και εφοδίων δεν αρκεί.

Ανταποκρίνονται τα ελληνικά ΑΕΙ σε αυτή την πρόκληση; Κατά κοινή ομολογία όχι. Το επιβεβαιώνουν ευρωπαϊκοί και διεθνείς δείκτες, το ομολογεί η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών, το υποστηρίζουν ανοιχτά οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι που μοχθούν. Το σύστημα βραδυπορεί και αδυνατεί ή αρνείται να μεταρρυθμιστεί. Επιπλέον, σε περιβάλλον στασιμότητας, ενισχύονται οι παρακμιακές και εκφυλιστικές τάσεις. 

Η έννοια του μαζικού πανεπιστημίου ξεχειλώνει επικίνδυνα. Εδώ και χρόνια η ψηφοθηρική κυβερνητική πολιτική και η πανεπιστημιακή συντεχνία αντιλαμβάνονται το μαζικό πανεπιστήμιο με ποσοτικούς και όχι ποιοτικούς όρους (24 Πανεπιστήμια, 500 πανεπιστημιακά τμήματα, 600 μεταπτυχιακά προγράμματα, τα standards εισαγωγής σε πολλές σχολές κατολισθαίνουν, οι μηχανισμοί αξιολόγησης των φοιτητών έχουν υποστεί καθίζηση, θέσεις ΔΕΠ ανοίγουν σε ανυπόστατα αντικείμενα, στη χώρα μας υπάρχει το υψηλότερο ποσοστό νέων στην Ευρώπη που εισάγονται στα ΑΕΙ κ.τ.λ.). 

Οι κατακτήσεις της δημοκρατικής συμμετοχής, του ασύλου και της ελεύθερης διακίνησης ιδεώνποδοπατιούνται από την κομματοκρατία, τον έξαλλο αριστερισμό, το χουλιγκανισμό και η πύκνωση των φαινομένων παραβατικότητας, ωμής βίας και απεκπολιτισμού είναι εντυπωσιακή (χτίσιμο καθηγητών, καταλήψεις-λεηλασίες, φοιτητικές παρατάξεις που πουλάνε σημειώσεις και διοργανώνουν εκδρομές στη Μύκονο ή γλέντια στα μπουζούκια). 

Ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης υπονομεύεται. Νεποτισμός, φατριασμός, αδιαφάνεια των όρων επαγγελματικής εξέλιξης, διοικήσεις εξαρτημένες, προγράμματα σπουδών που σχεδιάζονται βάσει σκοπιμοτήτων, διδακτική τυποποίηση (σχεδόν φορντικού χαρακτήρα: μετωπική παράδοση, εξετάσεις με θέματα από τα διανεμόμενα συγγράμματα, βαθμολογία και πάλι από την αρχή). Οι λαμπρές εξαιρέσεις προγραμμάτων και πανεπιστημιακών δασκάλων παρακινούνται από την επιστημονική συνείδηση και τον επαγγελματικό πατριωτισμό. Δεν πριμοδοτούνται ούτε επιβραβεύονται από το σύστημα. Οι συνέπειες είναι και γνωστές και οδυνηρές. Περιορισμένα μορφωτικά αποτελέσματα, εκπαιδευτική αλλοτρίωση, σπατάλη ανθρώπινου κεφαλαίου, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά συμπλήρωσης σπουδών στην Ευρώπη.

Συμπέρασμα. Εδώ και μια δεκαπενταετία, τουλάχιστον, βρισκόμαστε στη δεύτερη περίοδο. Το σύστημα αναπαράγει τα αδιέξοδά του και τα μεταφέρει στην κοινωνία. Οι κατακτήσεις της πρώτης φάσης αυτοακυρώνονται μέσα σε μια συνθήκη αδράνειας και πληθωρισμού του συστήματος. Λογικά θα περίμενε κανείς η Αριστερά να είναι η πρώτη που ενδιαφέρεται για την αντιστροφή αυτών των παρακμιακών τάσεων. Θα περίμενε να πρωταγωνιστεί στην προώθηση μεταρρυθμιστικών προτάσεων που αναχαιτίζουν αυτήν ακριβώς τη φθορά των δημοκρατικών πυλώνων του συστήματος.

Ωστόσο, ο λόγος της Αριστεράς στα ΑΕΙ –έτσι όπως εκφράζεται από τα επίσημα συνδικαλιστικά της όργανα – είτε για λόγους συντεχνιακούς είτε λόγω ιδεοληψίας δείχνει δυσανεξία απέναντι στη σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση. Στις περιπτώσεις που δεν την απορρίπτει εξ ολοκλήρου μασάει τα λόγια του, διστάζει και βυζαντινολογεί, ενώ η αλλαγή επείγει. Οι έννοιες αξιολόγηση, αριστεία, σύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα, χρηματοδότηση των ιδρυμάτων ανάλογα με την ποιότητα του παραγόμενου έργου, καινοτομία δεν μπορούν να μεταβολιστούν φυσιολογικά από το συνδικαλιστικό - πολιτικό λόγο της Αριστεράς που παραμένει τελικά αγκιστρωμένος στην υπεράσπιση ενός κοινωνικά άδικου και αντιλειτουργικού πανεπιστημιακού καθεστώτος. Υπάρχει συντεχνιακή υστεροβουλία όταν βαφτίζεις τον Καλλικράτη για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα «επίθεση κατά του μαζικού πανεπιστήμιου» και διαρκώς διαμαρτύρεσαι πως η κριτική που ασκείται στα πανεπιστημιακά πεπραγμένα είναι «απαξιωτική».

Πολλοί μπορεί να ισχυριστούν πως η Αριστερά δεν κυριαρχεί πια εκλογικά και πολιτικά στα πανεπιστήμια και είναι άδικο να της αποδίδονται ευθύνες για την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα. Ας μη γελιόμαστε. Σε συνδικαλιστικό επίπεδο ο λόγος και η δράση της Αριστεράς ηγεμονεύουν ιδιότυπα και επιπλέον πρωταγωνιστούν στην κατεύθυνση που θα πάρει ο αντιπολιτευτικός λόγος απέναντι στο κείμενο διαβούλευσης. Η Αριστερά υποκρίνεται, όταν συνεχίζει δήθεν να ομνύει στην υπεράσπιση των κατακτήσεων του παρελθόντος Δεν είναι η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση που απειλεί το μαζικό πανεπιστήμιο, το δημοκρατικό και δημόσιο χαρακτήρα του. Είναι η διαιώνιση του υπάρχοντος καθεστώτος.

Δημόπουλος Ευθύμης.