Μεταρρυθμιστική σπουδή και «βαθύ» Πανεπιστήμιο

του Θανάση Γκότοβου από την Αιχμή

Όποιος παρακολουθεί τα δρώμενα στα ελληνικά Πανεπιστήμια τον τελευταίο καιρό και καταφέρει να μείνει ψυχικά ψύχραιμος και διανοητικά νηφάλιος, έχει ήδη αποδείξει στην πράξη ότι διαθέτει τις σπάνιες αυτές ικανότητες στη συγκυρία της μεταμνημονιακής Ελλάδας. Δεν χρειάζεται άλλο τεστ. Γιατί το τοπίο στην Ανώτατη Εκπαίδευση τα έχει όλα:

• καταστάσεις και πρακτικές ανομικές και πελατειακές
• πλειοψηφίες που το μόνο από το οποίο συγκινούνται και το μόνο που καταλαβαίνουν είναι η ισχύς τους και η αναπαραγωγή της
• φοιτητές που μεγάλωσαν σε έναν κόσμο όπου άλλοι φροντίζουν για να «τακτοποιούνται» τα πράγματα, χωρίς οι ίδιοι να δώσουν έστω μια μικρή μάχη,
• άλλοι φοιτητές διαπαιδαγωγημένοι σε περιβάλλοντα όπου η δέσμευση στο νόμο εξαρτάται από την υποκειμενική αξιολόγηση του νόμου
• Πανεπιστημιακούς που εργάζονται στο αντικείμενό τους, όπως περίπου ο Αρχιμήδης με τους κύκλους του, χωρίς να νοιάζονται για το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάζονται
• Πανεπιστημιακοί που δεν ξέρουν να κάνουν κύκλους, αλλά αφού βρέθηκαν εκεί που είναι προσπαθούν, τουλάχιστον, να αυξήσουν τα εισοδήματά τους
• άλλους πάλι που (λένε ότι) προσπαθούν να ανατρέψουν τον νεοφιλελευθερισμό, αλλά μέχρι να γίνει αυτό δεν έχουν αντίρρηση να τον υπηρετήσουν. Και πάει λέγοντας…

Θεσμοί κανονικοί και θεσμοί ως άλλοθι

Τα Πανεπιστήμια, όμως, είναι θεσμοί. Στα χαρτιά υπάρχουν νόμοι, κανόνες, καταστατικά. Τι καθορίζουν όλα αυτά; Κατά βάση καθορίζουν ποια πρόσωπα έχουν ή αποκτούν ποιες ιδιότητες (θέσεις) και αρμοδιότητες, πώς τις ασκούν, με ποιο αποτέλεσμα και με ποιο σύστημα εποπτείας διαπιστώνεται ότι τα πρόσωπα που δικαιούνται να αποκτήσουν συγκεκριμένες ιδιότητες και αρμοδιότητες, όντως, τις αποκτούν με βάση το σύστημα των αρχών και των κανόνων που διέπουν το χώρο και τις ασκούν όπως προβλέπεται και όχι διαφορετικά. Ο γενικός στόχος αυτού του θεσμού είναι η παραγωγή επιστημονικής γνώσης και αντίστοιχων δεξιοτήτων, καθώς επίσης η μεταβίβασή της σε ένα τμήμα της νέας γενιάς, σ’ εκείνο που κατορθώνει να περάσει το φίλτρο των εισαγωγικών εξετάσεων και να φοιτήσει σε ένα από τα Πανεπιστήμια της χώρας.

Αλλά το επίσημο κανονιστικό πλαίσιο δεν λειτουργεί στο κενό. Τα πρόσωπα που καλούνται να το εφαρμόσουν, έχουν ήδη κάποιο «περιεχόμενο» πριν χυθεί μέσα τους το περιεχόμενο των θεσμικά προσδιορισμένων κανόνων. Όχι μόνο σαν άτομα, αλλά και σαν συλλογικότητες. Ως πανεπιστημιακή κοινότητα. Αυτό το πολιτισμικό «περιεχόμενο» στις συνειδήσεις των μελών των ακαδημαϊκών κοινοτήτων, η κουλτούρα του Πανεπιστημίου, είναι ο κυματοθραύστης κάθε μεταρρυθμιστικού κύματος, εσωτερικού ή εξωτερικού. Ο κυματοθραύστης αυτός μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα ανθεκτικός αν το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένος είναι οι ανομικές στάσεις και οι πελατειακές πρακτικές και αν η εφαρμογή της όποιας μεταρρύθμισης εξαρτάται από«δημοκρατικές» πλειοψηφίες, έτοιμες ήδη από το παλιό καθεστώς.

Η βίαιη ματαίωση ή παρεμπόδιση των εκλογών των μελών του Συμβουλίου, έτσι όπως τη ζούμε αυτή την εποχή, είναι – εκτός από ανομική πρακτική με επαναστατικό περίβλημα – μια σουρεαλιστική μάχη: η σύνθεση των Συμβουλίων, αν οι εκλογές γίνονταν, είναι πολύ πιθανόν να ήταν αναπαραγωγικού τύπου, δηλαδή να αντανακλούσε την ίδια κουλτούρα που εκπροσωπούν και οι σημερινές διοικήσεις. Κατά πάσα πιθανότητα αυτό που ματαιώνεται, προσωρινά, είναι η …αναγέννηση του ήδη υφιστάμενου μοντέλου.

Καθώς, όμως, η πράξη αυτή γεννά πολλές και διαφορετικές «αφηγήσεις», κάθε πλευρά μπορεί να δομήσει την πολιτική της ταυτότητα πάνω στο ίδιο, αλλά πολλαπλά ερμηνευόμενο, γεγονός. Πίσω από τις αφηγήσεις, βέβαια, μένει σταθερή η εξής αλήθεια: η Βουλή ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία μέσα σε μια πρωτόγνωρη, λόγω της ρευστότητας του πολιτικού χάρτη, συγκυρίαένα νόμο που, ανεξάρτητα από την καταλληλότητά του σε σχέση με αυτό που υπόσχεται ότι ρυθμίζει, δεν εφαρμόζεται, επειδή το σύστημα διαχείρισης αυτής της κρίσης δεν έχει ούτε τη διάθεση, ούτε και τη δύναμη να πείσει ή να εμποδίσει εκείνες τις μειοψηφίες που εμποδίζουν την εφαρμογή του και που, ανεξαρτήτως ιδεολογικών συμπτώσεων, λειτουργούν τελικά υπέρ των συνασπισμένων δικτύων συμφερόντων στα ΑΕΙ που είναι ικανοποιημένα με το σημερινό καθεστώς πραγμάτων.

*O Θανάσης Γκότοβος είναι καθηγητης Παιδαγωγικής του Πανεπιστημιου Ιωαννίνων